Opracowały: Magdalena Okrzasa, Katarzyna Zacharek, Elżbieta Fidelus
Warsztaty dla Rodziców – techniki wyciszające pracę systemu nerwowego
Czym jest integracja sensoryczna.
Twórcą teorii Integracji Sensorycznej jest Jean A. Ayres – psycholog i terapeuta zajęciowy. Integracja sensoryczna to “proces dzięki któremu mózg otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów segreguje je, rozpoznaje, interpretuje, integruje ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami i w końcu odpowiada adekwatną reakcją”
Jean A. Ayres /1991/.
Zaburzenia integracji sensorycznej
Zaburzenia przetwarzania sensorycznego lub inaczej dysfunkcje integracji sensorycznej dotyczą 12-30% populacji.
Trudności w łączeniu informacji sensorycznych mogą:
- blokować rozwijanie zdolności do koncentracji uwagi i uczenia się zachowania celowego
- mogą powodować zaburzenia rozwoju funkcji percepcyjnych i ruchowych
- dzięki podstawowym zmysłom: dotyku, równowagi, smaku, węchu, wzroku i słuchu dziecko zdobywa umiejętności oceniania docierających do niego sygnałów.
Dysfunkcje SI mogą wynikać z:
- niewłaściwego pobierania informacji przez nasze zmysły (sensoryczna rejestracja),
- nieprawidłowego łączenia informacji sensorycznych ze sobą i z innymi informacjami,
- nieadekwatnego formowania znaczącej reakcji motorycznej, językowej behawioralnej, czy emocjonalnej.
Rejestracja sensoryczna:
- Nadwrażliwość
- Podwrażliwość
- Zmienna wrażliwość
Przetwarzanie informacji
- Zaburzenia Modulacji Sensorycznej
- zdolność autoregulacji, wzmacniania lub hamowania aktywności neuronalnej (procesy pobudzenia i hamowania, utrzymujące system nerwowy w równowadze, w harmonii z pozostałymi wykonywanymi zadaniami)
Dziecko z zaburzeniami modulacji ma trudności w:
- adaptacji do zmian zachodzących w otoczeniu,
- regulowaniu poziomu pobudzenia i uwagi właściwego do zadania,
- zdolności blokowania nieznaczących informacji,
- zauważaniu istotnych dla sytuacji bodźców,
- właściwego, zorganizowanego reagowania proporcjonalnie do odebranych bodźców sensorycznych
Typy zaburzeń modulacji:
- jeden typ związany z poszukiwaniem wrażeń prowadzący do zachowań nazywanych podreaktywnością na wejściowe informacje zmysłowe
- trzy typy przejawiające się zachowaniami unikającymi:
- obronność sensoryczna,
- niepewność grawitacyjna,
- awersyjna reakcja na ruch.
Jak zburzenia modulacji sensorycznej wpływają na czynności życia codziennego?
| Rejestracja sensoryczna | odbiór bodźców np. gdy dzwoni telefon – ośrodki rejestracji sensorycznej zaczynają odbierać zmianę |
| Orientacja sensoryczna | ignorowanie nieistotnych doznań zmysłowych, a zwracanie uwagi na te, które dostarczają potrzebnych w danym czasie informacji |
| Interpretacja sensoryczna | polega na powiązaniu doznania zmysłowego z jego znaczeniem; np. gdy namierzamy, gdzie znajduje się telefon |
| Organizacja reakcji | polega na wydobyciu z pamięci sekwencji właściwych ruchów i odpowiedniej reakcji (np. głosowej), zmodyfikowaniu ich do wymogów aktualnej sytuacji, by wiedzieć, że np. teraz mamy podnieść słuchawkę telefonu i powiedzieć “cześć”, oraz uczynić to w odpowiedniej kolejności |
| Reakcja motoryczna | np. gdy sięgamy po telefon, ale nasza ręką do niego nie trafia, wówczas korygujemy zasięg ruchu (np. wychylamy się), by jednak podnieść słuchawkę |
Dieta sensoryczna (masaż Wilbarger) – główny środek zaradczy w syndromie zaburzeń modulacji
- dostarcza odpowiedniej ilości i rodzaju aktywności, które wprowadzają układ nerwowy w zorganizowany, uporządkowany stan (wg Wilbarger)
- zawsze zawiera dużo wrażeń z czucia głębokiego, którego aktywacja prowadzi do regulacji gospodarki neurotransmiterowej w OUN
- wyciszenie układu nerwowego uzyskuje się zwłaszcza przy wzroście poziomu serotoniny
- zastosowanie głębokiego ucisku może podnieść poziom serotoniny, gdyż wrażenia te docierają także do móżdżku, w którym znajdują się komórki Purkiniego zawierające serotoninę
- aktywacja komórek Purkiniego przez wrażenia proprioceptywne, może mieć także wpływ na zmniejszenie nadmiernej aktywności ruchowej i poprawę stanu koncentracji uwagi
- pozytywny wpływ na modulację pracy układu nerwowego ma też właściwa stymulacja systemu przedsionkowego, która dociera także do tworu siatkowatego i móżdżku
Należy pamiętać, że:
- masaż może być przeprowadzony tylko pod kierunkiem terapeuty, który przeszedł specjalistyczne dodatkowe szkolenie
- jest indywidualnym programem, którego czas jest dostosowany do reakcji dziecka, złożonym z aktywności fizycznych i czuciowych
- masaż należy powtórzyć u danego dziecka kilkakrotnie na przestrzeni czasu zachowując odpowiednie przerwy
- dopuszczalne jest sporadyczne posługiwanie się masażem przed trudnymi dla dziecka sytuacjami
- najczęstszym błędem podczas masażu jest za słaby nacisk szczotki na ciało i za szybki ruch szczotkowania
- masaż może być wykonywany przez cienkie ubranie
- podczas prowadzenia masażu rodzice powinni mieć możliwość kontaktu z terapeutą
- może wystąpić nasilenie nadruchliwości dziecka
- jeśli masaż zostanie przerwany to po kilkutygodniowej przerwie należy go zacząć od początku
Inne techniki wyciszające
Techniki stosowane pod ścisłą kontrolą terapeuty:
- Pledy obciążeniowe
- Kamizelki obciążeniowe
- Pasy biodrowe obciążeniowe
Pozostałe czynniki wpływające na stan pobudzenia dziecka
- Czynniki metaboliczne
- Czynniki alergiczne
- Czynniki rozwojowe
Techniki wyciszające, do stosowania w warunkach domowych
Masaż dociskowy rąk i nóg różnymi fakturami dwa razy dziennie
W czasie kiedy dziecko nie jest jeszcze ubrane (przed snem i rano po przebudzeniu) masujemy ciało dziecka (ręce, nogi, plecy) w sposób dociskający różnego rodzaju fakturami (twarde, szorstkie, kolczaste).
Dziecko leży na brzuchu. Zaczynając od pleców przesuwamy po całym ciele dziecka piankowy wałek w kierunku stóp. Następnie układamy wałek pionowo i ostukujemy nim całe ciało. Na koniec dociskamy wałkiem całe ciało dziecka.
Masaż wyciszający – dociskanie pod pledem
Przykrywamy plecy dziecka ciężką kołdrą. Dodatkowo dziecko może leżeć na kolczastej, gumowej macie. Dociskamy rękoma, wolnymi ruchami całe ciało dziecka.
Masaż wyciszający – zawijanie w materac
Kładziemy dziecko na materacu (pod spód możemy włożyć gumową, kolczastą matę, lub gumowe przedmioty, które dziecko dobrze będzie czuło). Powoli zawijamy dziecko w materac, tak jakbyśmy robili „naleśnik”. Przy każdym obrocie możemy docisnąć materac, oklepać. Po zawinięciu możemy w sposób spokojny rozwinąć materac lub też pozwolić dziecku wydostać się z zawiniętego materaca, tak by musiało się przeciskać, siłować z materacem.
Masaż wyciszający – kompresja stawów
Dziecko siedzi po turecku z wyprostowanymi plecami. Obejmujemy dłońmi jego ramiona i dociskamy do dołu (10 lub 5 razy w zależności od wieku dziecka). Następnie łapiemy dziecko poniżej i powyżej łokcia i wykonujemy taki ruch, by docisnąć staw łokciowy (5 lub 3 razy). Podobnie robimy z nadgarstkiem trzymając jedną ręką za dłoń dziecka, a druga ręką powyżej nadgarstka (5 lub 3 razy). Dalej dociskamy po kolei każdy palec, pamiętając o tym, by odpowiednio zablokować staw (po jednym razie).
Następnie dziecko kładzie się na plecach. Łapiemy za jego udo i łydkę i dociskamy staw kolanowy (5 lub 3 razy). Na łapiemy stopę dziecka i łydkę i dociskamy staw skokowy (5 lub 3 razy).
Masaż wyciszający – dociskanie dziecka do ciała rodzica
Dziecko siedzi na kolanach dorosłego. Obejmujemy dziecko ramionami i dociskamy do swojego ciała.