Opracowały: Elżbieta Fidelus, Magdalena Okrzasa, Katarzyna Zacharek

Praca nad kontrolą posturalną w warunkach domowych – antygrawitacyjne pozycje: wyprostna i zgięciowa oraz zdolność do izolowanych ruchów głowy od tułowia.

Najwcześniej dojrzewające i najbardziej bazowe dla rozwoju dziecka są systemy:

przedsionkowy, który opracowuje wrażenia płynące z ruchu. Każda zmiana położenia ciała jest dokładnie rejestrowana przez mózg i daje podstawę do dobrej kontroli ruchu przez dziecko. System ten odbiera każdy rodzaj ruchu: rotacyjny w różnych osiach obrotu, liniowy do przodu – do tyłu oraz góra-dół, liniowy po kole

dotykowy, opracowujący wrażenia z powierzchni naszego ciała, ale także z docisku np. przy masażu (tzw deep touch), głębokiego dotyku z nieco głębszych warstw skóry
proprioceptywny odbierający bodźce z głębszych warstw naszego ciała mięśni, ścięgien i stawów, pozwala na budowanie schematu ciała.

Dopiero na bazie dobrego odbioru bodźców z tych trzech bazowych systemów: przedsionkowego, dotykowego i proprioceptywnego doskonali się organizacja pozostałych rodzajów wrażeń.

Dla prawidłowego rozwoju kontroli posturalnej najbardziej istotne są systemy: przedsionkowy i proprioceptywny. Ich funkcjonowanie wpływa między innymi na kształtowanie się prawidłowego napięcia mięśniowego, współpraca poszczególnych partii mięśniowych.

Wrażenia z ruchu i czucia wspomagają rozwój odruchowy u niemowlęcia, który zamyka się ok ok. 6 miesiąca życia dziecka. Przedłużająca się aktywność odruchów pierwotnych może (za Sally Godar):

powstrzymywać rozwój odruchów posturalnych, które uniemożliwiają dziecku skuteczną interakcję ze środowiskiem
spowodować wystąpienie schematów niedojrzałych zachowań
spowodować, że niedojrzałe systemy będą dominować, mimo nabycia nowych umiejętności
blokować rozwój umiejętności samodzielnego poruszania się

1. Pozycje Antygrawitacyjne

Pozwalają na kontrolę głowy i właściwą prace oczu
Pozwalają na pokonanie siły grawitacji poprzez właściwą pracę prostowników i zginaczy
Gwarantują prawidłowe napięcie mięśniowe i postawę ciała.

Konsekwencje trudności w przyjęciu i utrzymaniu pozycji zgięciowej:

Nieprawidłowa postawa – garbienie się
Słaba równowaga
Hipertonia – sztywne szarpane ruchy z powodu dominacji prostowników
Zaburzenia wzrokowo-ruchowe
Zaburzenia koordynacji
Niechęć do uczestniczenia w zajęciach sportowych

Konsekwencje problemów w przyjęciu i utrzymaniu pozycji wyprostnej:

Nieprawidłowa postawa tendencja do chodzenia na palcach
Nieprawidłowa równowaga
Zakłócenia napięcia mięśniowego
Nasilona męczliwość
Utrata uwagi wzrokowej
Zaburzenia koordynacji

Ćwiczenia:

Pozycja zgięciowa

Dziecko leży na plecach. Głowa przyciągnięta do klatki piersiowej, nogi ugięte w kolanach przyciągnięte do brzucha. Wkładamy w palce stóp dziecka piankowe kołeczki. Dziecko trzymając spinacz chwyta nim kołeczki, wyciąga i odkłada na podłogę. Dziecko może robić to na zmianę raz jedna raz druga ręką, lub dwiema rękoma równocześnie.

Pozycja wyprostna

Dziecko leży na brzuchu i odbija zawieszony przed nim balon. Należy pamiętać o ty by podczas wykonywania zadania ręce i nogi dziecka były jak najdłużej uniesione ponad podłogę.
Czas ćwiczeń: dostosować do możliwości fizycznych dziecka. Efektywniejsze są ćwiczenia krótsze, a powtarzane dwu-trzykrotnie (2-3 minuty).

2. Zdolność do izolowanych ruchów głowy od tułowia

We wczesnym dzieciństwie odruch ATOS zapobiega leżeniu dziecka twarzą w dół, kiedy jest w pozycji na brzuchu
Pozwala przewrócić się dziecku z pleców na brzuch
Stanowi podstawę ruchu sięgania po przedmioty

Konsekwencje ograniczonej zdolności do izolowania ruchów głowy od tułowia:

Zachwiana równowaga przy ruchach głowy w którąkolwiek stronę
Ruchy jednostronne zamiast naprzemiennych, np. w czasie chodzenia, skakania itd.
Trudności z przekraczaniem linii środka ciała
Słabo rozwinięte ruchy wodzenia wzrokiem, szczególnie na linii środkowej
Brzydkie pismo
Trudności z percepcją wzrokową szczególnie symetrycznych przedstawień kształtów
Trudności z ustaleniem dominującej strony ciała

Ćwiczenia:

Poprawę izolacji ruchów głowy uzyskujemy w ćwiczeniach stabilizowania pozycji ciała z włączaniem zadań prowokujących rotację głowy za bodźcem

Dziecko trzyma dwa kije, ręce w łokciach ugięte. Po jednej stronie dziecka leża krążki, które dziecko (patrząc przez cały czas na to co robi), przesuwa po podłodze, po łuku za pomocą kija ( żółty) na drugą stronę, tak by krążki znalazły się daleko z tylu. Ręka przesuwająca krążek, coraz bardziej się prostuje. Druga ręka z kijem pozostaje cały czas w ugięciu, trzymając kij w tym samym miejscu (czerwony kij). Potem następuje zmiana rąk.

Dziecko trzyma z tyłu na barkach kij, ręce proste w łokciach. Rodzic siedząc z tyłu za dzieckiem, przesuwa wzdłuż kija atrakcyjny dla dziecka przedmiot (latarka, samochodzik). Głowa dziecka podąża za przedmiotem. Pilnujemy by ręce dziecka były cały czas proste.
Czas ćwiczeń: dostosować do możliwości fizycznych dziecka. Efektywniejsze są ćwiczenia krótsze, a powtarzane dwu-trzykrotnie (2-3 minuty).

3. Odruch przedsionkowookoruchowy

Odruch ten dziecko nabywa ok. 4 miesiąca życia. Umożliwia on patrzenie niezależne od ruchów głowy np.: śledzenie tekstu oczami, śledzenie oczami zabawki. Pozwala utrzymać stabilizacje pola widzenia.
Konsekwencje nie wystąpienia odruchu o czasie:

Zaburzona percepcja wzrokowa
Męczliwość oczu przy zadaniach wzrokowych
Trudności w czytaniu, zarówno tekstu, jak i przy przepisywaniu z tablicy.

Ćwiczenia:

Dziecko leży na plecach na podłodze. Rodzic trzyma na sznurku piłeczkę i przesuwa ją w różnych kierunkach w stosunku do dziecka (w linii pionowej, poziomej, skośnej, po krzyżu, dziecko wodzi oczami za piłka. Głowa dziecka nieruchomo leży na materacu.
Dziecko siedzi, opiera głowę o ścianę. Dorosły przesuwa przed nim mały, drobny przedmiot (z zewnętrznym dźwiękiem lub ruchem). Dziecko podąża wzrokiem za przedmiotem.
Dziecko siedzi, głowa nie opiera się. Ma za zadanie wodzić za przedmiotem tak samo jak w poprzednich zadaniach. W tym zadaniu dziecko samo kontroluje głowę w taki sposób, by pozostała ona nieruchoma.