Opracowały: Elżbieta Fidelus, Małgorzata Sakowska-Chudy

Wspomaganie kształtowania techniki pisania przez ćwiczenia grafomotoryczne

Umiejętności grafomotoryczne należą do najbardziej złożonych sprawności ruchowych rąk. Opanowanie ich przebiega według sekwencyjnego wzorca. U jego podłoża znajduje się ogólna sprawność ruchowa, która warunkuje osiągnięcie wyższych etapów sprawności motorycznych, w tym sprawności manualnych i grafomotorycznych. Osiągnięcie przez dziecko danej sprawności motorycznej jest efektem stanu dojrzałości, ale i doświadczenia. Dzieci, które uczestniczą w licznych zajęciach ruchowych, eksplorują świat „na sobie”, z reguły wcześniej osiągają specyficzną sprawność ruchową, niż dzieci, którym nie były dane takie doświadczenia. Powyższą prawidłowość przedstawia wykres.

Piramida. Sekwencyjność rozwoju ruchowego. Opracowanie własne.

Złożoność sprawności grafomotorycznych potwierdza również zasada rozwoju, która mówi, że odbywa się on w kierunku cefalokaudalnym (od centrum ciała ku obwodowi). Części ciała, położone bardziej centralnie bardziej podlegają naszej kontroli, niż te oddalone od osi centralnej. Tym samym, aby dziecko mogło opanować techniki pisarskie musi przede wszystkim mieć dobrą stabilizację tułowia i szyi, która umożliwia przyjęcie prawidłowej postawy przy biurku. Opanowanie tej sprawności świadczy o prawidłowej pracy mięśni tułowia. To stanowi bazę do tego, by rozpocząć pracę nad usprawnianiem kończyny górnej i w końcu dłoni.

Mając na względzie teorię sekwencyjności rozwoju, trudności w opanowaniu sprawności grafomotorycznych przez dziecko można przewidzieć już we wczesnym dzieciństwie. Polskie Towarzystwo Dysleksji podaje objawy mogące świadczyć o przyszłych problemach w opanowaniu technik szkolnych u dzieci w wieku przedszkolnym w następujących zakresach:

Sprawność ruchowa całego ciała

Dziecko słabo biega, ma trudności z utrzymaniem równowagi, jest niezdarne w ruchach, nie lubi zabaw ruchowych, z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym, hulajnodze.

Sprawność ruchowa rąk

Trudności z samoobsługą: zapinaniem guzików, sznurowaniem butów, zabawami manipulacyjnymi takimi jak nawlekanie korali; źle trzyma ołówek (naciska go za mocno lub za słabo).

Koordynacja wzrokowo-ruchowa

Budowanie z klocków sprawia dziecku trudność, rysuje niechętnie i prymitywnie. Nie umie narysować: koła jako 3-latek, kwadratu i krzyża – jako 4-latek, trójkąta – jako 5-latek.

Rozwój lateralizacji

Dziecko używa na zmianę raz jednej, raz drugiej ręki (np. podczas rysowania).

Rozwój spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej

Trudności przejawiają się w formie: nieporadności w rysowaniu (rysunki bogate treściowo, lecz prymitywne w formie), trudności w składaniu obrazków pociętych na części, puzzli, wykonywaniu układanek).

Pracując z dzieckiem, u którego obserwujemy objawy mogące świadczyć o przyszłych trudnościach w opanowaniu technik szkolnych proponujemy zestaw ćwiczeń. Prezentowane aktywności podzieliłyśmy na trzy grupy:

Usprawnianie mięśni tułowia i obręczy kończyn dolnych i górnych, jako bazy do dobrej stabilizacji głowy i kończyn górnych.
Usprawnianie kończyny górnej – główny nacisk położony na prawidłowy zakres ruchów w stawach ramiennych.
Usprawnianie samej dłoni.

Lp.	Nazwa i opis ćwiczenia	Uwagi
I. Usprawnianie mięśni tułowia i obręczy kończyn dolnych i górnych
1. Pozycja ćwiczebna podpór przodem	„Pajączek” – poruszanie się w podporze przodem w oparciu na dłoniach i stopach	Dziecko może poruszać się w dowolnym kierunku lub być kierowane przez nauczyciela / terapeutę. Można wytyczać ścieżki z różnych faktur.
„Skoki zajączka” – skoki do przodu z wyraźnym akcentem na podpór na dłoniach i wymach nóg do tyłu.	jw.
Przekładanie krążków jednorącz w podporze przodem.	Dziecko przekłada krążki o różnych fakturach z pachołka na pachołek. Można ułożyć też krążki na podłodze, dziecko wkłada krążki wskazane przez nauczyciela / terapeutę np. wg kolorów lub faktur.
„Mostek” – przetaczanie piłki pod tułowiem w podporze przodem.	Używamy różnokolorowych piłek, mogą być też dźwiękowe.
„Taczka na piłce kolczatce” – podpór przodem z nogami na wysokości ud opartymi na dość dużej piłce z kolcami, wrzucanie jednorącz piłek do celu lub odbijanie podwieszonego balonu.	Do podporu może służyć piłka z kolcami lub bez, wałek lub beczka. Można do wrzucania używać różnej wielkości i faktury piłki, można odbijać kolorowy balon. Celem rzutów może być tablica z wypisaną punktacją, by na bieżąco liczyć punkty.
„Taczka” – wykonany z trzymaniem przez nauczyciela / terapeutę powyżej kolan.	Ćwiczenie wykonywane z nauczycielem / terapeutą. Dziecko trzymanie powyżej kolan (by zabezpieczyć przed lordozowaniem lędźwiowy odcinek kręgosłupa). Można chodzić po różnych fakturach. Można wytyczyć linie do ustawiania rąk lub jedną linię i dać na głowę lampkę by dziecko oświetlało wytyczoną trasę. Bardzo ciekawe i trudne!
2. Pozycja na czworakach	Toczenie piłek jednorącz do celu, toczenie piłek głową.	Ćwiczenie wykonujemy z kolorowymi lub dźwiękowymi piłkami. Dziecko toczy do celu np. do bramki. Można dać pod kolana coś mniej stabilnego np. jeżyki, „berecik”.
Stanie na czworakach z wyprostowanymi dwoma kończynami np. prawą kończyną górną i lewą kończyną dolną.	Można na niestabilnej desce równoważnej.
3. Podpór tyłem	„Stoliczek” – toczenie piłki pod plecami dziecka będącego w pozycji podporu tyłem.	Dziecko może stać na macie dotykowej, używamy różnej wielkości i koloru piłki. Jeżeli dziecko dobrze utrzymuje pozycję można utrudnić ćwiczenie prosząc o podnoszenie jednocześnie tułowia i jednej kończyny dolnej.
Odbijanie balonu nogami w podporze tyłem.	Utrudnieniem będzie odbijanie nogą wskazaną przez nauczyciela / terapeutę.
Podpór tyłem z nogami na piłce.	Zabawa trudniejsza, gdy nauczyciel / terapeuta porusza piłką.
Toczenie piłki nogami w podporze tyłem.	Inna wersja ćwiczenia, gdy dziecko robi w tej pozycji slalom lub gra w piłkę nożną w podporze tyłem.
II. Usprawnianie kończyny górnej
1.	Krążenia skakanką w parze.
2.	Krążenia jednorącz liną przed sobą.
3.	Krążenie jednorącz w różnych płaszczyznach wstążką przyczepioną do kijka.	Pomysł zaczerpnięty z gimnastyki artystycznej. Wersja trudniejsza – naśladowanie ruchów pokazywanych przez nauczyciela / terapeutę.
4.	Odbijanie balonu jednorącz lub oburącz.	Odbijanie pojedynczo lub w parach; odbijanie balonu podwieszonego na sznurku lub swobodnego.
5.	Rzuty jednorącz lub oburącz piłkami do celu.	Piłki różnej wielkości i faktury.
III. Usprawnianie samej dłoni
1.	Wykręcane materiału – ćwiczenie w parze	Używamy materiałów o różnych grubościach i fakturach.
2.	Rolowanie materiału.	jw.
3.	Wkładanie pojemników jeden w drugi.	Pojemniki są odwrócone do góry dnem, wkładamy je do środka jednego po wcześniejszym odwróceniu. Można okleić z zewnątrz pudełka różnymi fakturami.
4.	Odwracanie pojemników do góry dnem i odwrotnie.	Można robić to w zaciemnieniu i zakrywać pojemnikami punkty świetlne.
5.	Odkręcanie pojemników, wkładanie do nich koralików i zakręcanie.	Najlepsze są średniej wielkości pojemniki (po jogurtach, kremach) – do środka wrzucamy kasztany, żołędzie, koraliki, makaron, fasolę – można też potem segregować wg wytwarzanych dźwięków.
6.	Zagniatanie papieru w kulki i rzuty nimi do celu.	Można użyć różnej grubości papieru np. chustki higieniczne, serwetki obiadowe, zwykły papier, karton, folia aluminiowa itp. Można rzucać do celu statycznego lub poruszającego się np. balonu.
7.	Przelewanie wody z butelki do butelki.	Można z butelki do butelki, z kubka do butelki lub przez lejek.
8.	Przesypywanie kaszy.	jw.
9.	Przerzucanie koralika z kubeczka do kubeczka.	Może być dzwoneczek.
10.	Wrzucanie różnych przyborów do celu chwytając różnymi chwytakami np. szczypce do makaronu.
11.	Cięcie różnej grubości i faktury kartonów, folii.	Cięcie dowolne. Cięcie wyrysowanych kształtów.
12.	Nakładanki, nawlekanki.
13.	Zwijanie liny.
14.	Przypinanie spinaczy.	Przypinanie kolorowych spinaczy do liny podwieszonej, dowolnie lub wg określonej sekwencji. Dziecko może stać np. na jeżykach. Dziecko może brać spinacze z pudełka lub odpinać je z siebie nazywając miejsca i strony ciała, gdzie są przypięte.
15.	Nawijanie sznurka, wstążki bawełnianej na szpulki i rulony.	Używamy różnej grubości i koloru sznurki, wstążki. Można dowiązać dzwoneczki. Rulony po papierze można okleić różnymi fakturami.
16.	Obrysowywanie kształtów.

Podsumowanie

Dobra sprawność ręki wiążę się nierozerwalnie ze sprawnością tułowia i obręczy kończyny górnej. Nawet wiele godzin pracy dziecka pracy przy stoliku nie usprawni jego ręki, jeżeli nie poprawimy sprawności tułowia. Znajdą Tu państwo propozycje zabaw, które można robić z dzieckiem w trakcie lekcji. Nie potrzebne są do nich żadne specjalistyczne urządzenia – tylko chęci i dobra wola.

Bibliografia

Ross Vasta, Marshall M. Haith, Scott A. Miller (2001), „Psychologia dziecka”, WSiP Warszawa

Turner J.F., Helms D. B. (1999) „Rozwój człowieka”, WSiP Warszawa

Polskie Towarzystwo Dysleksji www.ptd.edu.pl

K. Fidelus, J, Kocjasz (1975) „Atlas ćwiczeń”, Stołeczna Federacja Sportu

„Fizjoterapia” pod redakcją M. Weissa i A. Zembatego, 1983, PZWL

M. Bondarowicz, S. Owczarek (1996) „Zabawy i gry ruchowe w gimnastyce korekcyjnej”, WSiP Warszawa