Rozwój dziecka w okresie przedszkolnym

Opracowała: Małgorzata Dębińska

Rozwój dziecka w okresie przedszkolnym

Trzylatek, który idzie do przedszkola ma już za sobą duży szmat drogi w zakresie rozwoju integracji sensorycznej.

Minął już czas, kiedy pierwsze informacje docierały do szybko rozwijających się zmysłów dotyku, propriocepcji, smaku, przedsionka – czas życia prenatalnego.

Przeszedł już moment, kiedy doświadczenia zmysłowe z tego okresu zaczęły się wiązać z szybko rozwijającym pod wpływem zewnętrznej stymulacji zmysłami wzroku, słuchu, węchu.

Informacje pochodzące z ruchu, przedsionkowe i proprioceptywne pozwoliły mu na integrację odruchów, ukształtowanie właściwego napięcia mięśniowego. Dobra zdolność do odbioru, modulacji i łączenia danych zmysłowych, szczególnie wzrokowo-przedsionkowo-proprioceptywnych i wzrokowo-dotykowych stymuluje szybki rozwój – ruchowy. Rozwijają się umiejętności w zakresie motoryki dużej aż do uzyskania pozycji wyprostowanej, opanowania chodzenia a nawet biegania. Motoryka mała to między innymi rozwój chwytu. Potrafi złapać, drobne rzeczy z płaskiej powierzchni i włożyć je do (chwyt szczypcowy) małego otworu “- oj coś mam w nosie, uwiera – guziczek!!”

Połączenie dobrze już ukształtowanej umiejętności do fiksacji wzroku, zdolności do śledzenia poruszających się przedmiotów, izolacji ruchu oczu od ruchów głowy, ze wspomnianymi wyżej umiejętnościami ruchowymi sprzyja szybkiemu rozwojowi koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Coraz lepsza zdolność do precyzyjnego czucia własnego ciała(wiązanie uzyskanych na bazie doświadczeń wrażeń somatosensorycznych i przedsionkowych), umiejętności kierowania nim, właściwe napięcie mięśniowe w połączeniu z dużą ilością informacji słuchowych i zdolności naśladowania sprzyjają rozwojowi mowy, umiejętności wyrażania własnych potrzeb.

Nasz maluch jest coraz bardziej samodzielny. Ma potrzebę bycia z innymi, choć bawi się raczej koło innych dzieci. Jest gotowe do pójścia do przedszkola.

Ten mały człowieczek dzięki stałemu dopływowi informacji z różnych zmysłów, zdolności do ich łączenia, pod koniec 2 – na początku 3 roku życia potrafi już:

Ruch, równowaga

stać na jednej nodze około 1 s – zmysł równowagi rozwija się coraz z lepiej;
wyskakiwać przodem i wskakiwać tyłem do leżącego na podłodze koła;
chodzi dobrze po małych murkach – to też wynik dobrze rozwiniętych i zintegrowanych wrażeń ze zmysłu równowagi, proprioceptywnych i wzrokowych “niech się nie boją ja już to potrafię, to takie ekscytujące”;
wchodzić po schodach stawiając nogi naprzemiennie, raz jedna raz druga (schodzi krokiem dostawnym), to efekt wcześniejszych doświadczeń i właściwego łączenia wrażeń w zakresie równowagi, położenia części ciała i danych wzrokowych – “ha a mama myślała, że jej nie prześcignę”;
coraz lepiej i dalej jeździ na trzykołowym rowerku; jego mięśnie posturalne są coraz silniejsze, zwiększyła się płynność ruchowa również dzięki bardziej skoordynowanej współpracy zginaczy i prostowników, dobrze zintegrowane dane wzrokowe, przedsionkowe i proprioceptywne pozwalają mu na wykonywanie naprzemiennych płynnych ruchów nóg, właściwe ułożenie ciała na rowerku, bez kontroli wzrokowej i jednoczesne wykorzystanie informacji wzrokowych do właściwego pokierowania tym cudownym pojazdem, teraz może omijać ludzi, przeszkody, poruszać się szybko – “obok jedzie mama, też na rowerze, potrafi to samo, co ja” – dziecko jest dumne i szczęśliwe;

Koordynacja wzrokowo-ruchowa

chwyta rękoma dużą miękką lub dmuchaną piłkę, jeszcze łatwiej mu złapać duży balon (on wolniej leci), kiedy znajduje się on na linii środka ciała, ruch nie jest jeszcze izolowany, dziecko chwyta “całym ciałem”; potrafi przewidzieć następujące po sobie zdarzenia – rzut-lot – chwyt – i zaplanować swoje działanie (już w wieku 2 lat wie, że żeby sięgnąć po zabawkę leżącą na wyższej półce musi przystawić sobie krzesło) to znaczy, że nasz maluch wie jak poruszać ciałem, potrafi obserwować lot piłki. Ukształtowany odruch przedsionkowo-okoruchowy, zdolność do fiksacji i podążania wzrokiem za przemieszczającym się przedmiotem, pozwala mu na płynne śledzenie ruchu bez potrzeby poruszania głową, choć jeszcze przez krótki czas (dobra izolacja ruchów głowy i oczu, choć w nieco mniejszym zakresie niż u 6 latka). W tym czasie mózg wydaje już komendy do tułowia, nóg, rąk, głowy, szyi, oczu – do ich mięśni, efektorów – dokonuje tego na podstawie:
- odbieranych aktualnie wrażeń zmysłowych (ustawienie ciała – równowaga, ocena odległości piłka – ręce, szybkość lotu piłki, ustawienie poszczególnych części ciała względem siebie, granice ciała);
- porównania ich z wcześniejszymi doświadczeniami;
- ukształtowanego do tej pory schematu ciała;
- poziomu zdolności i szybkości dostosowania ułożenia ciał do wymogów sytuacji;
- proprioceptywnej informacji zwrotnej zintegrowanej z informacją wzrokową;
“cały czas widzę piłkę, ciała nie muszę obserwować wiem, co robi” – trzeba utrzymać równowagę, teraz i później tak, żeby uderzenie piłki mnie nie przewróciło. We właściwym momencie unieść ręce. Kiedy piłka jest na wysokości rąk należy je równocześnie złożyć. Muszą być na jednej linii z piłką, poruszać się szybko, żeby zdążyły zamknąć się na piłce zanim ucieknie. Potem trzymam ją – dziecko potrafi już przewidzieć ciąg zdarzeń, w efekcie pozwala to dziecku złapać piłkę – “o leci, leci-mam!”;
z łatwością dopasowuje klocki o różnych kształtach do odpowiednich otworów, teraz już widzi, jaki jest kształt klocka a jaki kształt otworu – to wynik wcześniejszych eksperymentów, kiedy próbował je dopasowywać;
zsumowane doświadczenia odbieranych informacji z odczuwanego dotykiem kształtu, połączone z wrażeniami wzrokowymi klocka i otworu, które po wielu próbach zakończyły się wreszcie sukcesem, pozwalają mu teraz na szybkie i sprawne działanie – klap, klap, klap i wszystkie klocki są w środku;
buduje z klocków proste, trójwymiarowe, konstrukcje – to efekt wielokrotnego wkładania przedmiotów do buzi, ich dotykania, przekładania z ręki do ręki, nakładania jedno na drugie (czucie: małe – duże, lekkie – ciężkie, twarde – miękkie, wchodzi łatwo – trudno, pasuje – nie pasuje). Dziecko poznało właściwości różnych przedmiotów, ma zdolność do kontroli wzrokowej wykonywanych czynności. Dobrze łączy informację z ułożenia kończyn górnych z wrażeniami wzrokowymi, co daje lepszą ocenę kształtu, odległości pomiędzy klockami i ich wielkości. Wie, że coś jest dłuższe lub krótsze, większe lub mniejsze, to też czas intensywnej nauki w tym zakresie. Dziecko woli budować niż sycić się końcowym efektem, który z reguły z przyjemnością rozbija.
przenosi przez pokój pełną filiżankę nie wylewając picia – zebrane dotychczas wrażenia zmysłowe stanowią bazę dla mózgu do wykonywania bardziej płynnych i ostrożnych ruchów.
rysuje kreskę poziomą, pionową, w większość potrafi narysować koło – dziecko nie tylko zna swoje ciało i jego możliwości, ale coraz lepiej potrafi koordynować działanie ręki i oka, również w zakresie ruchu precyzyjnego, jakim jest rysowanie. Kredka jest przedłużeniem ręki – kieruję ręką, więc i kredką, moje oczy potrafią śledzić ten ruch. Wiem jak wykonać ręką kółko, mogę przypomnieć sobie ten ruch przełożyć go na kartkę, moje mięśnie też są do tego gotowe.Jednak siła mięśniowa jeszcze nie jest zbyt duża, aby rysować dziecko wykorzystuje pracę większych mięsni ramion, przedramion a często i tułowia, toteż chwyt kredki jest nadal nieporadny, często nakładkowy gdzie dziecko trzyma kredkę całą ręką, choć są też dzieci stosujące chwyt z wykorzystaniem punktowym palców z w opozycji do kciuka.
jedząc, rysując z reguły używa dominującej ręki – jest to czas kształtowania się dominacji półkulowej, jednak u wielu dzieci jest on już znacznie zaawansowany.

Samoobsługa

Rozbiera się samodzielnie i umie założyć niektóre części ubrania – coraz lepiej zna swoje ciało i jego ruchowe możliwości, zna większość części swojego ciała i potrafi pokazać (włosy, oczy, nos, usta / buzia, ręce, stopy, oczy, brzuch).
Je samodzielnie posługując się łyżką, widelcem – jest to zadanie jeszcze bardzo trudne – wymaga nie tylko wykonywania precyzyjnego ruchu ręką “choćcie do mnie kartofelki”, ale utrzymania jej we właściwej pozycji “nie spadać, nie spadać już prawie was mam”, co wymaga kontroli położenia i właściwego napięcia mięśniowego, ale również dobrego wyczucia ruchu, czyli korzystania ze zwrotnej informacji proprioceptywnej tak, aby trafić ręką do otwartej we właściwym momencie buzi.
Mówi już, kiedy jest głodne.
Informuje nas, że chce iść do łazienki, chociaż w zabawie nieraz o tym zapomina.

Uwaga, sekwencje

Zainteresowany skupia uwagę przez około 15 minut – rozwój w zakresie różnicowania przez układ nerwowy i właściwej modulacji w zakresie wrażeń zmysłowych pozwala mu na coraz dłuższy czas skupić uwagę na jednej wybranej rzeczy.
Rozumie co to oznacza “dwa” zna, potrafi stosować pojęcia przestrzenne – “pod”, “nad”, “za” – to także wynik własnych doświadczeń, takich jak zdolność do trzymania przedmiotów po jednym w każdej ręce, wykorzystywanie umiejętności przechodzenia pod – “jaki fajny duży dach, to stół, ale moje picie jest na górze, wstaję – “au, boli, głowa, idę na czworaka, nie ma dachu” – wstaję, – o picie “manipulacji nad – trzymam klocek (nad dywanem – puszczam – mee cicho, trzymam klocek (nad podłogą) – puszczam – jak głośno, jestem na krześle – jak wysoko w połączeniu z informacją słuchową związaną z tym działaniem.
Z wielu zabawek tworzy ciągi – samochodzików, lalek.

Mowa, wyobraźnia, emocje

Używa zaimka “ja” – jego poczucie odrębności, granic i możliwości własnego ciała w połączeniu z doświadczeniami słuchowymi, rozwijającą się mową pozwala wyodrębniać siebie, jako oddzielną jednostkę.
Składa już proste zdania, potrafi zapamiętać i wykonać proste polecenie – jego aparat artykulacyjny zebrał już ogrom informacji dotykowych, proprioceptywnych, przedsionkowych (dotyczących precyzyjnego umiejscowienia i ułożenia oraz właściwego napięcia warg, policzków, języka, podniebienia), które w połączeniu z ciągle napływającym strumieniem wrażeń słuchowych i wzrokowych (z obserwacji np. ruchu warg innych osób) pozwoliły mu na zrozumiałe wypowiadanie głosek, sylab, wyrazów. Połączenie tych umiejętności z bezpośrednim, zmysłowym doświadczaniem cech rzeczy, właściwości ruchu, działania, następstwa własnych działań (stoję na palcach – nie dosięgam ciastka, wziąłem krzesełko, teraz mogę je zjeść – straciłem równowagę, lecę, ciastko wypadło – nie mam go, boli – płaczę; widzę mama sięga po ciastko, jest wyższa – “mama daj ciastko” – teraz mogę spokojnie jeść) – umożliwia dziecku coraz lepszy rozwój mowy i zdolność komunikacji z innymi.
Chętniej przebywa z innymi dziećmi.
Dzięki swoim możliwościom nabiera większej pewności siebie, jest bardziej samodzielne, łatwiej zniesie rozłąkę z rodzicem.

Trzylatek potrafi:

stać na jednej nodze około 1 s;
chodzić po murkach /niski, szeroki/;
wchodzić po schodach stawiając nogi naprzemiennie;
dobrze jeździć na trzykołowym rowerku;
chwytać dużą miękką lub dmuchaną piłkę;
dopasować klocki o różnych kształtach do odpowiednich otworów;
przewidzieć następujące po sobie proste zdarzenia i zaplanować swoje działanie;
rozbierać się i założyć niektóre części ubrania;
budować proste trójwymiarowe konstrukcje np. most;
przenosić w filiżance płyn nie rozlewając go;
je samodzielnie posługując się łyżką i widelcem;
rysuje kreskę poziomą, pionową, w większość potrafi narysować koło;
różnicować w zakresie – krótszy dłuższy, mniejszy większy;
tworzyć proste zdania, mówić o sobie używając zaimka “ja” i wykonać krótkie polecenie;
informować o tym, że jest głodne, chce iść do łazienki;
rozumie co to oznacza “dwa”;
potrafi stosować pojęcia przestrzenne – “pod”, “nad”, “za”;
tworzy ciągi z zabawek;
zainteresowany skupia uwagę przez około 15 minut;
chętniej przebywa z innymi dziećmi;

Większość trzylatków idzie do przedszkola.

To dobry czas i miejsce dla dalszego intensywnego rozwoju. Dziecko potrzebuje dużo ruchu i właściwie przygotowanego otoczenia, tak aby mogło rozwijać już zdobyte i osiągać nowe umiejętności.

Uzyskał już dużą mobilność, kontrolę ruchu co w połączeniu z rozwijającymi się systemami wzrokowym, słuchowym, pozwala mu coraz lepiej rysować (kontrola ruchu oczu, rąk), mówić (kontrola aparatu artykulacyjnego), a dzięki temu osiągać znaczną niezależność.

Teraz nadszedł czas dalszego udoskonalania zdobytych już umiejętności (np. chwyt – aż do uzyskania właściwego chwytu pisarskiego, orientacja w przestrzeni – rozumienie, umiejętność nazwania i przełożenia na płaszczyznę pojęć góra, dół, prawo, lewo, przód, tył, na pod itd.).

Następuje intensywny rozwój w zakresie wyższych funkcji takich jak:

percepcja wzrokowa, słuchowa;
uwaga /kierowana/, pamięć /jej zakres i trwałość/;
zapamiętywanie i rozumienie następstwa zdarzeń, czasu, sekwencyjności;
funkcje symboliczne;
kontrola emocji;
tych wszystkich zdolności, które będą mu niezbędne w szkole żeby sprawnie nauczyć się czytać, pisać, liczyć;

Układ nerwowy rozwija się bardzo intensywnie:

postępuje mielinizacja włókien nerwowych dotycząca szczególnie płatów czołowych, choć proces ten trwa z reguły do 21 roku życia;
tworzy się coraz więcej połączeń pomiędzy neuronami – wzrost połączeń synaptycznych /wzrost synaps/;
powiększa się produkcja neuroprzekaźników /sprzyjają prędkości i dokładności przekazu neuronalnego/;
praca poszczególnych pól mózgu jest coraz lepiej zsynchronizowana;
procesy nerwowe przebiegają coraz sprawniej szybciej na wszystkich poziomach co umożliwia dziecku coraz lepsze kierowania uwagą (uwaga dowolna), a z czasem planowanie działań, ocenę własnych zachowań, rozwiązywanie problemów logicznych;

Rozwój pomiędzy 3 – 4 rokiem życia

Ruch, równowaga

Zbiega z górki bez przewracania się – podczas biegu wyraźnie widać współpracę rąk, które wspomagają ruch i równowagę;
Stoi na jednej nodze ok. 3-4 s (na początku 4 roku życia: 5-8 s); skacze na jednej nodze (pod koniec 3 roku życia) chociaż krótko i jeszcze nieporadnie;
chodzi po wąskiej linii stopa za stopą – to zadanie wymaga jeszcze dużej koncentracji i wzrokowej kontroli nóg; takie samo chodzenie tyłem jest jeszcze w tym wieku nieosiągalne, chociaż dziecko potrafi przejść tyłem, gdy ławeczka, po której idzie jest szeroka i pozwala a pracę obu nóg;
Zeskakuje z dużego schodka w oznaczone miejsce;
Przeskakuje przez linę (około 15-20 cm) konikiem i obunóż; skok tyłem jest jeszcze za trudny nawet na początku 4 roku życia;
Schodzi ze schodów naprzemiennie, trzymając się barierki;
Szybko jeździ na rowerku z dodatkowymi kółkami;
Potrafi używać hulajnogi, chociaż dopiero pod koniec tego okresu osiągnie zdolność do odepchnięcia się i utrzymania prze dłuższy czas w ruchu na jednej nodze;
Wspina się na drabinki używając rąk naprzemiennie, natomiast nogi dostawia jedną do drugiej;
Huśta się – potrafi wykonać naprzemienny ruch ugięcia i wyprostu przy jednoczesnej pracy nóg, wspomagając ruch huśtawki, choć nie łączy go jeszcze z ruchem tułowia;
Separuje coraz lepiej ruch głowy, rąk, nóg od tułowia – w tym wieku większość dzieci potrafi także izolować ruch kciuka i małego palca, ale duże problemy ma z trzema palcami środkowymi, dlatego warto dawać im w zabawie dużo okazji do takich ćwiczeń. Potrafią na polecenie unieść w bok np. prawą rękę i lewą nogę. Mają problem, szczególnie na początku 4 roku życia z oddzieleniem ruch stóp. Kierowanie ruchem stóp wymaga też od nich w tym czasie dużej kontroli wzrokowej.
Sprawnie przekracza linię środka ciała w obrębie rąk, oczu – co można obserwować zarówno podczas rzutu piłką jej łapania, jak i rysowania np. koła, krzyża, chociaż nadal ćwiczy tę zdolność w wielu codziennych aktywnościach.
Coraz wyraźniejsza jest preferencja jednej ręki – dziecko nadal wykonuje dużo zadań wymagających jednoczesnej pracy obu rąk, co sprzyja kształtowaniu się dominacji
Zna większość elementów swojego ciał /nazywa lub pokazuje/, nieraz wskazuje niektóre stawy

Koordynacja wzrokowo-ruchowa

Tnie nożyczkami a na przełomie 3 i 4 roku życia wycinać duże kształty;
Składa papier na 4 części;
Odwzorowuje krzyż;
Rysuje głowonoga – głowa (koło) z nieraz zaznaczonymi oczami i wychodzące z niej ręce nieraz nogi (kreski);
Lepi z plasteliny, gliny proste, rozpoznawalne figurki;
Sprawnie łapie piłkę, chociaż małe piłeczki sprawiają mu z reguły trudność;
Odbija np. paletką mniejszą piłkę;

Samoobsługa

Odpina duże guziki i suwaki;
Myje ręce;
Je samodzielnie;

Uwaga, sekwencje

Odtwarza 2-3 elementowe sekwencje rytmiczne, ruchowe, potrafi różnicować dźwięk wysoki – niski, wolny – szybki;
Zapamiętuje wzrokowo 5 elementów – wie, którego brakuje;
Zaczyna dostrzegać małe, ukryte detale na obrazkach;
Zna liczebniki do 10-ciu, ale nie potrafi powtórzyć ich w kolejności, rozpoznaje jednak liczbę przedmiotów do 3;

Mowa, wyobraźnia, emocje

Słucha i zapamiętuje treść krótkich, prostych historyjek, piosenek;
Zna pojęcia dotyczące czasu – dziś, jutro, rano, po południu;
Chętnie naśladuje, odtwarza – początkowo dorosłych, zwierzęta, postacie z bajek;
Zaczyna używać pojęć nadrzędnych np. zabawki, ubrania;
Potrafi współpracować z grupą;

Umiejętności 4-latka:

stoi na jednej nodze około 5-8 s;
schodzi ze schodów naprzemiennie;
sprawnie przekracza linię środka ciała w obrębie rąk, oczu;
separuje coraz lepiej ruch głowy, rąk, nóg, od tułowia – w tym wieku większość dzieci potrafi także izolować ruch kciuka i małego palca (potrafi dotykać kciukiem do palca wskazującego);
zna większość elementów swojego ciał /nazywa lub pokazuje/, nieraz potrafi wskazać niektóre stawy;
tnie nożyczkami;
odwzorowuje krzyż;
przeskakuje przez linę (około 15-20 cm);
rysuje głowonoga;
lepi z plasteliny, gliny proste, rozpoznawalne figurki;
odpina duże guziki i suwaki;
myje ręce;
zapamiętuje, odtwarza 2-3 elementowe sekwencje rytmiczne, ruchowe, potrafi różnicować dźwięk wysoki – niski, wolny – szybki;
rozpoznaje liczbę przedmiotów do 3 elementów;
zna pojęcia dotyczące czasu – dziś, jutro, rano, po południu;
chętnie naśladuje, odtwarza role ludzi, zwierząt;

Rozwój między 4-5 rokiem życia

To czas, kiedy układ nerwowy dobrze już potrafi złączyć i wykorzystać w działaniu informacje z różnych systemów. Wiele umiejętności takich jak napięcie posturalne, siła mięśniowa, ruch oczu, równowaga, czucie różnicujące czy czucie ruchu są dobrze rozwinięte Informacje przedsionkowe i somatosensoryczne płynnie się ze sobą łączą w jedną całość, dzięki której większość wspomnianych zdolności kontrolowana jest poza świadomością dziecka. Pozwala mu to na coraz aktywniejsze uczestnictwo w tych działaniach, które wymagają wolicjonalnej uwagi, koncentracji. Dziecko potrafi zapamiętać i wykonać bardziej złożone polecenia słowne – początkowo te związane z konkretnym ruchem takie jak “podskocz, obróć się w koło i złap piłkę”, a dalej dotyczące konkretnego działania “wyjmij książkę, znajdź rysunek domu i uzupełnij go” potrafi skupić uwagę na połączeniu różnych konkretnych aktywności w złożony ciąg działania i wyhamować inne.

Ruch, równowaga

Skacze na jednej nodze na odcinku kilku metrów (koniec 4 roku życia);
Przeskakuje wzdłuż liny leżącej na podłodze z jednej strony na drugą w jednej ciągłej akcji, do przodu, chociaż wykonanie tego zadania tyłem sprawia mu jeszcze trudność, szczególnie utrzymanie równowagi;
Przeskakuje przez linę będącą w ruchu kołowym (jak skakanka);
Zatrzymuje ruch na komendę;
Wykonuje obrót ręką do przodu i do tyłu;
Skacze zmieniając ułożenie nóg (przód – tył) naprzemiennie prawa – lewa;
Skacząc łączy jednoczesny ruch nóg i rąk (ręce, nogi w bok; ręce, nogi razem);
Wykonuje naprzemienny ruch ciała z jednej strony ręka, noga odsunięte od tułowia z drugiej wzdłuż tułowia – to zadanie jest łatwe do wykonania w pozycji leżącej, lecz znacznie trudniej jest mu wykonać to na stojąco;
Robi fikołki na drążku;
Wchodzi i schodzi ze schodów naprzemiennie bez trzymania;
Zaczyna jeździć na dwukołowym rowerku, wrotkach i hulajnodze z utrzymaniem na jednej nodze (na przełomie 4 i 5 roku życia);
Chodzi po wąskim murku;
Huśta się samodzielnie na siedząco i stojąco, potrafi połączyć płynny, jednoczesny ruch tułowia, nóg i wykorzystać do uzyskania ruchu huśtawki;
Potrafi utrzymać wzrok na konkretnym elemencie i płynnie przenosić wzrok z jednego elementu na drugi na polecenie – zdolność do izolacji ruchu oczu i ich kontroli jest na tyle dobra, że dziecko może nimi kierować dostosowując się do polecenia innych a nie tylko wtedy, gdy coś przyciągnie jego uwagę;
Separuje ruch palców, zna ich nazwy, chociaż nadal wskazana jest duża ilość zabaw paluszkami, to okres intensywnych ćwiczeń w tym zakresie;
Dobra jest współpraca oczu podczas zmiany odległości (konwergencja);

Koordynacja wzrokowo-ruchowa

Łapie piłkę stojąc na niestabilnej powierzchni np. równoważni;
Łapie małą piłkę;
Zaczyna rysować kwadrat, linie ukośne, stosuje chwyt trzypunktowy;
Próbuje wykonywać schematyczne rysunki, np. dom, statek, z czasem jest w nich coraz więcej drobnych elementów;
Pisze swoje imię drukowanymi literami (czasem jeszcze pismem lustrzanym), które nieraz utrzymuje się do;
Rysuje człowieka używając prostego schematu ciała: głowa / oczy, buzia, nieraz włosy, nos / tułów, ręce (zaznaczone podwójną kreską – wychodzące z tułowia), ale zawiera on coraz więcej szczegółów;
Składa papier w trójkąt;
Tnie nożyczkami wzdłuż linii wykonuje proste prace ręczne (np. splata paski papieru, próbuje szyć, przybijać młotkiem, piłować);
Sprawnie przekracza linię środka ciała (oczy, ręce, nogi, tułów);
Preferuje jedną rękę, oko, ucho a często i nogę do wykonywania precyzyjnych ruchów (np. rzucanie, kopanie, rysowanie) pod koniec 4 roku życia dominacja półkulowa jest już z reguły ustalona;

Samoobsługa

Rozbiera się i ubiera samodzielnie, choć małe guziczki są jeszcze dla niego trudne;
Je, posługując się również nożem;
Samodzielnie myje ręce mydłem, opłukuje i wyciera w ręcznik;

Uwaga, sekwencje

Spostrzega, na pojedynczych obrazkach, brakujące elementy i różnice pomiędzy nimi (np. brak nosa, łapki u misia);
Odwzorowuje złożoną konstrukcją przestrzenną z klocków (ułożoną wieżę – kształt trójkąta, z coraz bardziej malejącą ilością elementów);
Zaczyna rozpoznawać i rozumieć proste związki przyczynowo-skutkowe;

Mowa, wyobraźnia, emocje

Zaczyna różnicować, nazywać góra – dół, za, przed, prawo – lewo, rozumie instrukcje słowne z użyciem tych pojęć, ma jednak jeszcze często trudności z przełożeniem ich na płaszczyznę jednak w najbliższym czasie opanuje tę zdolność, co pozwoli mu odróżniać właściwe ułożenie np. liter(e-, d-b, p-g);
Zapamiętuje i śpiewa krótkie piosenki w połączeniu z ruchem, uczy się wierszy na pamięć;
Rozumie dłuższe opowiadania i bajki;
Planuje działania mówiąc co zrobi;
Zapamiętuje, rozumie i wykonuje polecenia trzy elementowe;
Odpowiada na pytania pełnym zdaniem, często używa zdań złożonych, choć nie zawsze prawidłowych gramatycznie;
Różnicuje liczbę przedmiotów do 4 i zlicza do 10-ciu;
Uczestniczy i współpracuje we wspólnych działaniach;
Zawiera przyjaźnie, potrafi cieszyć się sukcesem innych;
Lepiej kontroluje emocje i zachowanie, potrafi nazywać niektóre swoje emocje np. mówi, że jest mu smutno zamiast od razu płakać;
Rozumie zasady gier choć nie lubi przegrywać i w takich sytuacjach jeszcze często się obraża;

Umiejętności 5-latka:

skacze na jednej nodze na odcinku kilku metrów;
przeskakuje wzdłuż liny leżącej na podłodze z jednej strony na drugą w jednej ciągłej akcji;
przeskakuje przez linę będącą w ruchu kołowym (jak skakanka);
zatrzymuje ruch na komendę;
wchodzi i schodzi ze schodów naprzemiennie bez trzymania;
zaczyna jeździć na dwukołowym rowerku, wrotkach;
huśta się samodzielnie na siedząco i stojąco;
potrafi utrzymać wzrok na konkretnym elemencie i płynnie przenosić wzrok z jednego elementu na drugi na polecenie;
separuje ruch palców;
łapie małą piłkę;
zaczyna rysować kwadrat, linie ukośne, stosuje chwyt trzypunktowy;
próbuje wykonywać schematyczne rysunki, np. dom, statek;
rysuje człowieka używając prostego schematu ciała;
składa papier w trójkąt;
tnie nożyczkami wzdłuż linii, wykonuje proste prace ręczne;
sprawnie przekracza linię środka ciała (oczy, ręce, nogi, tułów);
preferuje jedną rękę, oko, ucho a często i nogę – ustalona dominacja;
rozbiera się i ubiera samodzielnie;
je, posługując się również nożem;
spostrzega na pojedynczych obrazkach, brakujące elementy i różnice pomiędzy nimi;
odwzorowuje złożoną konstrukcją przestrzenną z klocków;
zaczyna rozpoznawać i rozumieć proste związki przyczynowo-skutkowe;
zaczyna różnicować, nazywać góra – dół, za, przed, prawo – lewo, rozumie instrukcje słowne z użyciem tych pojęć;
zapamiętuje i śpiewa krótkie piosenki w połączeniu z ruchem, uczy się wierszy na pamięć;
rozumie dłuższe opowiadania i bajki;
planuje działania mówiąc co zrobi;
zapamiętuje, rozumie i wykonuje polecenia trzy elementowe;
odpowiada na pytania pełnym zdaniem;
różnicuje liczbę przedmiotów do 4 i zlicza do 10-ciu;
uczestniczy i współpracuje we wspólnych działaniach;
zawiera przyjaźnie, potrafi cieszyć się sukcesem innych;
lepiej kontroluje emocje i zachowanie;
rozumie zasady gier;

Umiejętności 6-latka:

Cały czas kształtuje i rozwija swoje sprawności ruchowe, często na zasadzie porównania i rywalizacji z innymi (lepiej, szybciej, silniej);
Aktywnie, bez problemu, przeciwstawia się sile ciążenia – Toniczny Odruch Błędnikowy już dawno został zintegrowany a siła mięśniowa dostosowała się do wagi, wzrostu dziecka i działającej siły grawitacji;
pozycję na brzuchu z uniesionymi i wyciągniętymi rękami oraz nogami utrzymuje około 20-30 s;
ułożone na plecach przy ugiętych rękach w łokciach, ułożonych na klatce piersiowej oraz ugiętych nogach w kolanach dociągniętych do brzucha utrzymuje około 15-20 s;
stoi na jednej nodze przy oczach zamkniętych około 3 s;
maszeruje w rytm muzyki, naśladuje krok taneczny;
naśladuje chód kaczki, niedźwiedzia, skoki zająca;
chodzi stopkami po linii na długości 1-2 m do przodu i tyłu;
chętnie uczestniczy w grach zespołowych, wspólnych ćwiczeniach gimnastycznych – umiejętności ruchowe również w zakresie dowolnego kierowania ciałem, zdolność obserwacji innych uczestników jak i rozumienie poleceń są dobrze rozwinięte;
odrysowuje ciągłe, małe wzory np. fale, pętelki – możliwość nauki pisania liter;
przerysowuje trójkąt (początek 6 roku życia);
rysując postać człowieka stosuje schemat złożony – podwójna kreska, zaznaczone barki, dłonie, palce, stopy, często ukazany ruch kończyn;
prawidłowy chwyt pisarski – przybór trzymany przez kciuk i palec wskazujący w oparciu o palec środkowy, ręka ułożona z oparciem przedramienia i nadgarstka o blat stołu;
rozpoznaje kształty realnych przedmiotów, proste figury geometryczne, litery – potrafi je coraz sprawniej odtwarzać;
jest w pełni samodzielne w zakresie rozbierania, ubierania, czynności toaletowych, jedzenia, potrafi zasznurować buty, samodzielnie myje zęby;
rozumie i analizuje wypowiedzi partnera, choć jeszcze w ograniczonym zakresie;
dostosowuje własne działanie do działań partnera;
utrzymuje uwagę dowolną około 20-25 minut

Kiedy dziecko skończy 6 lat idzie do klasy “O”, gdzie podejmuje naukę czytania, pisania, liczenia.

Trzeba jednak zdawać sobie sprawę, że choć w zakresie rozwoju większości funkcji jest do tego gotowe, to tak naprawdę jest to pewien okres przejściowy, okres utrwalania.

Nadal musi usprawniać i udoskonalać swoje dotychczasowe osiągnięcia, co w tym wieku powinno odbywać się w dużej mierze poprzez zabawę, ruch, konkret.

Jeśli uczy się czytać, pisać (do czego niezbędna jest między innymi np. zdolność do różnicowania liter i ich ułożenia w przestrzeni) to dzieje się to szybciej i sprawniej a efekty są trwalsze, jeśli wykorzystujemy współdziałanie wszystkich zmysłów – uczymy polisensorycznie.

Różnicowanie /np. b i d jest trudne/, ale jeśli dziecko porównuje kształt liter nie tylko wzrokowo i słuchowo, ale wykorzystuje dotyk, ruch (np. dodatkowo wodzi palcem po wypukłych literach, chodzi po literach ułożonych np. z liny czy narysowanych kredą na podłodze) to zadanie to staje się znacznie łatwiejsze.

Te same zasady dotyczą zliczania, umiejętności łączenia cyfry (znaku graficznego) z liczbą (ilość elementów). Widzę znak 4, dotykam go, sprawdzam ile jest przede mną samochodzików, jestem samochodzikiem jadę po cyfrze 4.

Opisanie obrazka wymaga zauważenia elementów, wyłapania cech charakterystycznych, połączenia ich w całość, często odkrycia zależności, oceny aktywności i działań. Jeśli byłem na placu zabaw i zjeżdżałem na zjeżdżali to wiem, co robi chłopiec na obrazku i łatwiej mi go opisać.

Im bardziej to, co dziecko widzi przystaje do jego doświadczeń i konkretnej rzeczywistości tym łatwiej jest mu mówić na ten temat.

Wszystkie zadania, które stawiane są dzieciom w tym wieku wymagają od nich dobrej koncentracji uwagi oraz zdolności do utrzymania jej przez dłuższy czas. To ogromny wysiłek dla układu nerwowego, dlatego potrzebny mu jest odpoczynek.

To czas, kiedy dziecko ma możność realizowania to, co chce i co jest dla niego interesujące w danym momencie.

Dziecko w wieku 6 lat utrzymuje uwagę około 20 minut po tym czasie wymaga przerwy. Brak możliwości odpoczynku powoduje spadek zdolności do uczenia się nowych rzeczy. Dziecko nie ma sukcesu a to go frustruje i zniechęca do podejmowania kolejnych działań.

Nasze dziecko skończyło 6 lat. Pomimo jednak niezwykłych osiągnięć, jakich dokonało przez ten okres nadal wymaga naszej uwagi, pomocy i zrozumienia.

Literatura:

“Co się dzieje z moim dzieckiem” – zaburzenia rozwoju ruchowego i postrzegania – Sabine Pauli, Andrea Kisch, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL
“The importance of being” – dr. Mary Lou Sheil, mrs Margaret Sasse
“Psychologia rozwoju człowieka” /t. 2/ – redakcja naukowa B. Harwas-Napierała, J. Trempała, wyd. PWN – 2007 r.
“Dzieci z zaburzeniami łączonymi; ADHD, trudności w nauce, zespół Aspergera, zespółTouretta, depresja dwubiegunowa i inne zaburzenia – Martin L. Kutscher, T. Attwood, R. Wolff, wyd. Liber, 2007 r.